جمعه, 10 فروردين 1403
فرهنگ و تمدن اسلام در عصر حفصیان


مقدمه

در آغاز قرن هفتم، در زمان روی کار آمدن حفصیان، با اینکه هجوم مغول و جنگ های صلیبی درشرق از یک سو و سقوط امپراطوری مرابطین و موحدین در اندلس از سوی دیگر وضعبت اسف باری را برای جهان اسلام بوجود آورده بود اما اوضاع افریقیه، که به تازگی محل سلطنت حفصیان شده بود، به دلایل موقعیت جغرافیایی ،تجمع ثروت، اعلام خلافت توسط امرای حفصی و روابط دوستانه با دول اروپایی، در جهان اسلام نقطه استثناء بود. فرهنگ و تمدن اسلامی در افریقیه به ویژه تونس پایتخت حفصیان و بجایه از مراکز بزرگ تجاری فرهنگی افریقیه ادامه مسیر و  به حیات خود ادامه داد.


معرفی کتاب


کتاب حاضر در 568 صفحه به موضوعات زیر پرداخته است:

حفصیان تمدن قرون وسطی

افریقیه حفصیان تمدن- تشکیلات اسلامی

فرهنگ اسلامی- آموزش اسلامی

تمدن اسلامی علوم و معارف اسلامی

حفصیان- زندگی فرهنگی- تاریخ سیاسی اجتماعی

افریقیه-حفصیان- تمدن- تاثیر فرهنگ

نویسنده در تقسیم بندی کتاب را در سیزده باب و در هر باب فصولی را تعریف نموده است.

باب اول شامل هفت فصل به مسائل سیاسی- تاریخی- علمی و جلوه هایی از فرهنگ و تمدن دولت و حکومت حفصیان  اشاره کرده است. نویسنده در این هفت فصل به مسائلی چون فرهنگ و تمدن، جایگاه فرهنگ و تمدن، مفهوم تشکیلات علم و میزان فرهنگ و تمدن در دوره های
اول و دوم و سوم دولت حفصی پرداخته است.

باب دوم شامل پنج فصل به تاریخ سیاسی و اجتماعی حفصیان اشاره کرده است. نویسنده در این پنج فصل به محدوده  جغرافیایی و و نفوذ حفصیان ،پیشینه حکومتی حفصیان و مسائل سیاسی مذهبی، آغاز استقلال حفصیان، تقسیم دولت حفصیان و  سرآغاز ضعف و تفرقه در قدرت حفصیان، بازگشت شکوه و بقدرت رسیدن مجدد آنها و در پایان نیز به عوامل خارجی و داخلی که منجر سقوط تمدن  400 ساله حفصی شد، اشاره می کند.

باب سوم شامل دو فصل اشاره ای دارد به روابط خارجی و ارتباطات بین المللی حفصیان با دولت هایی نظیر بنی  مرین، غرناطه، اندلس، عثمانی، مصر و حجاز که دول اسلامی بودند و با دولت های آراگون ،ایتالیا ،فرانسه ،صقلیه ،قشتاله و فلورانس که دول مسیحی بودند.

باب چهارم شامل نه فصل اشاره دارد به نظام اداری و تشکیلات کلاسیک اسلامی دولت حفصیان.  در این نه فصل به  صورت دقیق و موشکافانه ای به ویژگی های نظامی اداری، خلافت و امامت طولانی مدت امرای حفصی، آداب و رسوم بیعت بصورت بیعت عامه و خاصه، ارکان دولتی حفصی، تشریفات سلطنتی از قبیل جشن ها و جلسات، جایگاه سیاسی دولت حفصیان، دیوان رسائل و نگارش نامه های اداری، وجود کاتبان و علامت ها در نامه ها در دوره حفصی، سازمان اطلاعات و امنیت دولت حفصیان، تشکیلات قضا در قرون وسطی و رابطه قاضی با دولت، تشکیلات دینی در این دوره و توسعه و تاسیس اداری دینی، و همچنین دیوان اعمال و صاحب الاشغال پرداخته شده است.

باب پنجم به موضوع نظام و تشکیلات کشوری و انتظامی حسبه اشاره دارد. نویسنده مسائلی مانند توسعه حسبه،  تدوین متون نظری ،استقلال نظام حسبه و جایگاه اداری، دینی و فقهی حسبه در غرب اسلامی را مورد بررسی قرار داده است.

باب ششم  با دو فصل به تشکیلات کشوری- مردمی وقف و انواع آن،  و همچنین سمت ناظر فی الاحباس و جایگاه  سیاسی، اجتماعی و دینی آن اشاره دارد.

باب هفتم با پنج فصل به توضیح درباره دیوان جند  یا جیش در تشکیلات اسلامی و نظامی حفصیان می پردازد. در این پنج فصل درباره وزیر جند و قدرت نظامی وی،
مراتب نظامی دیوان جند، هزینه و نفقات سپاه حفصی شامل برکات، احسان و مواسات، ناوگان دریایی دولت حفصی، و توسعه ساخت اسلحه در دوره حفصیان مطالبی با جزئیات کامل بیان شده است.

باب هشتم به رئوس وظایف شرطه ادارات انتظامی در دولت حفصیان اشاره دارد. نویسنده بیان می کند که شرطه در  متون حفصی با عنوان حافظ و زیرمجموعه ارباب سیوف ذکر شده است .


باب نهم
 با چهارده فصل به نظام آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت در دولت حفصیان اشاره دارد. در این فصول نویسنده به  مواردی مانند ویژگی های کلی نظام آموزشی، گزارش ابن خلدون از وضعیت آموزش و تعلیم در افریقیه، سند تعلیم در افریقیه، پدیده مهاجرت وآثار آن در آموزش دوره حفصی، معرفی تعدادی از مهاجران از اندلس به افریقیه، مراکز و نهاد های آموزشی مانند جوامع، مساجد، مدارس، کتابخانه ها، و مکتب خانه های سنتی، شرایط معلم و شیوه های آموزشی، القاب آموزشی، سنن کتاب در دوره حفصی، و مواد و محتوای درسی در آن دوره می پردازد.

باب دهم با پانزده فصل به علوم، معارف و صنایع در دوره حفصیان اشاره دارد. در این فصول علوم غریبه، علوم قرآنی،  حدیث، تحولات فقهی دوره حفصیان، تاریخ پژوهی و تاریخ نگاری، علم نحو، طب، هیئت، نجوم، جغرافیا، مکانیک و تحولات فلسفه و کلامی توسط نویسنده بطور کامل بررسی شده است. نویسنده اشاره کرده است که تقسیم بندی علوم در این دوره بر اساس سه دانش اصلی قران، فقه و حدیث شکل گرفت و سایر دانش ها، دانشهای وسیله و اضافی و کمالی به حساب می آمده.

باب یازدهم به ادبیات در دوره حفصی اشاره دارد. نویسنده مواردی مانند ارجوزه ها، اشعار سیاسی، اشعار هجایی،  اشعار صوفیانه، ادبیات حج، ادبیات مرثیه، ادبیات وصفی، ادب فکاهی، و ادب رحله را مورد بررسی قرار داده است.

باب دوازدهم با دو فصل به هنر در دوره حفصی اشاره دارد. نویسنده در این دو فصل به معماری اسلامی و شهرسازی  در این دوره و نام مساجدی که در این دوره ساخته شده و همچنین درباره هنر موسیقی و آلات موسیقی مطالبی را ارائه می دهد.

باب سیزدهم با سه فصل به اوضاع اقتصادی و اجتماعی دولت حفصی اشاره دارد. نویسنده در این فصول به مشکلات  شهری مربوط به اقلیت ها در تونس، و همچنین غذا، پوشاک، بازار و رفاه را در عصر حفصیان مورد بررسی قرار گرفته داده است.


logo-samandehi
«تمامي كالاها و خدمات فروشگاه،"ذیحساب" حسب مورد داراي مجوزهاي لازم از مراجع مربوطه مي‌باشند و فعاليت‌هاي اين سايت تابع قوانين و مقررات جمهوري اسلامي ايران است.»

کلیه حقوق مادی و معنوی این سایت محفوظ می باشد. © 1385 - 1395

DOURAN Portal V3.9.8.8

V3.9.8.8